پاسخ:
فلسفه افطار روزه در سفرو قصر شدن نمازهاى چهاررکعتى در آن، تخفیف و امتنان و تسهیلى است که خداوند منان، به عنوان یک هدیه براى مؤمنان مسافر عنایت فرموده است. ادب و مقام بندگى ایجاب مى کند که انسان هدیه و تحفه الهى را رد نکند و نسبت به آن بى اعتنایى به خرج ندهد. ازاین رو، مراجع عظام تقلید فرموده اند که روزه گرفتن درمسافرت صحیح نیست.
البته این عنایت و تخفیف الهى شامل کسانى که همواره در سفرند و اصولا سفر جزء برنامه زندگى آنها شده است و نیز اشخاصى که سفرشان سفر معصیت است، نمى شود چون زمینه این تخفیف در آنها وجود ندارد. قرآن کریم نیز بعد از آن که به وجوب روزه و الزام آن بر امت هاى پیشین اشاره مى کند، مى فرماید: «فَمَنْ کانَ مِنْکُمْ مَریضًا أَوْ عَلى سَفَرٍ فَعِدَّهٌ مِنْ أَیّامٍ أُخَرَ و کسانى که از شما بیمار یا مسافر باشند روزهاى دیگرى را (به جاى آن روزه بگیرند.» (بقره ۱۸۳ و ۱۸۴) در قسمت آخر آیه بار دیگر به فلسفه تشریع روزه پرداخته مى گوید: «یُریدُ اللّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَ لا یُریدُ بِکُمُ الْعُسْر، خداوند راحتى شما را مى خواهد و زحمت شما را نمى خواهد.» (بقره/ ۱۸۵) یعنى فرمان هاى الهى مانند اوامر حاکمان ستمگر نیست، بلکه در مواردى که انجام آن مشقت شدید داشته باشد وظیفه آسان ترى قایل مى شود و لذا حکم روزه را با تمام اهمیتى که دارد از بیماران، مسافران و افراد ناتوان برداشته است و آنها در ایام دیگرى قضا کند تا از منافع روزه برخوردار شوند.
پیامبر اکرم (ص) مىفرمایند: «ان الله تعالى وضع عن المسافر الصوم و شطر الصلاه(۱)» «خداوند متعال روزه و مقدارى از نماز را از مسافر برداشته است» و همین تعبیر «وضع» یعنى، بارى را از دوش این افراد برداشت و چون اولاً حکم امتنانى است و ثانیاً یکى از حکمتها- و نه علت تامه حکم قصر نماز و بطلان روزه،- تخفیف است، در مواردى که به هر دلیلى خستگى یا مشقت نباشد، این حکم منتفى نمىشود.
امام صادق (ع) از پدران خود (ع) و آنان از رسول خدا (ص) نقل کردهاند که: «انّ الله اهدى الىَّ و الى امتى هدیه لم یهدها الى احد من الامم کرامه من الله لنا، قالوا: و ماذاک یا رسول الله؟ قال: الافطار فى السفر و التقصیر فى الصلاه، فمن لم یفعل ذلک، فقد رد على الله عزوجل هدیته»(۲) «خداوند متعال هدیهاى به من و امتم کرامت فرموده که به امتهاى گذشته نداده است، عرض کردند: آن هدیه چیست؟ فرمود: اجازه افطار روزه و نصف شدن نماز [نمازهاى چهار رکعتى] در مسافرت پس هر کسى چنین نکند هدیه خداوند را رد کرده است».
حضرت على (ع) مىفرماید: «من قصر الصلاه فى السفر و افطر فقد قبل تخفیف الله عزّوجل و کملت صلاتُهُ»(۳) «هر کس نماز را در مسافرت شکسته بخواند و روزهاش را افطار کند، تخفیف [و هدیه] خداوند را پذیرفته و نمازش کامل است». 
پس فلسفه و حکمت قصر نماز در مسافرت و افطار و روزه در آن، براساس قرآن و سنت که هر دو از منبع اصلى احکام و معارف اسلامى باشد، تخفیف و هدیه اى است که خداوند سبحان براى بندگانش اعطا فرموده است.
زیرا نوعا در مسافرت، افراد عجله دارند و امکانات به اندازه محل سکونت برایشان فراهم نیست، دستور آمده که مسافران- البته با شرایطى- نماز را شکسته بخوانند و روزه را قضا کنند. گرچه این روزها، وسایط نقلیه و ابزار مسافرت با گذشته فرق کرده است ولى در عین حال هماکنون نیز مسافرت داراى محذورات زیادى است.
شما اگر به تجارب خودتان مراجعه کنید، ملاحظه خواهید کرد که اصولاً در سفر- به ویژه در بین راه- آن آرامش لازم وجود ندارد به ویژه آن که در سفر با وسایل سریع، دغدغهها بسیار زیاد و فرصت اندک است. بنابراین با توجه به مشکلات زیاد و عدم آرامش، دستور قصر نماز مسافر صادر شده است.
انسان مسافر حتى اگر بابهترین وسایل نیز مسافرت کند از جهت جسمى و روحى کسالت پیدا میکند و چون عبادات باید طورى باشد که با شرایط روحى عابد نیز سازگار باشد و بر او دشوار نیاید و با طوع و رغبت بیشترى آن را انجام دهد این جا لطف الهى بسان یک جایزه و هدیه، مسأله تخفیف را مطرح کرده است.
البته تخفیف ومصلحت تسهیل حکمت احکام است نه علت آن یعنى چه بسا همین دلیل مذکور در مورد دیگرى وجود داشته باشد ولى این حکم جارى نباشد زیرا آنچه گفته شد تنها بخشى از علت (حکمت) بود نه تمام علت و علت تامه حکم. یکى دیگر از حکمت این احکام، آزمودن بندگى خداى متعال است وقتى انسان به خالق متعال و علم بى کران و لطف بى پایانش ایمان دارد باید تمرین کند بدون چون و چرا در مقابل او کرنش کند خود همین یعنى ایمان به آن مبدأ متعال، خلاصه اینکه یکى از حکمتهاى این حکم، تخفیف است و این تخفیف یک هدیه الهى است که شامل برخى از مسافران مىشودو لزوماً و در تمام موارد، ربطى به طولانى بودن ومشقت داشتن سفر ندارد. نوعاً سفر خسته کننده و ملال آور است، چه کوتاه باشد و چه طولانى و چه با وسایل نقلیه باشد و یا بدون آن.
__________________________________________________________________________________________
براى آگاهى بیشتر ر. ک: ناصر مکارم شیرازى، تفسیر نمونه، ج ۴، حکم نماز مسافر، ص ۹۷-. ۹۸
(۱) کنزالعمال، ج ۸، ص. ۵۰۳
(۲) وسائل الشیعه، ج ۵، ص. ۵۴۰
(۳) مستدرک الوسائل الشیعه، ج ۱، ص. ۵۰۳
به نقل از نرم افزار پرسمان ۳
